Twierdza Nysa

Data publikacji: 28 listopada 2019

Od najdawniejszych dziejów przez Nysę przechodziły liczne szlaki handlowe, co sprzyjało jej rozwojowi. W celu zabezpieczenia się przed częstymi grabieżami, jak wiele innych miast średniowiecznych, Nysę otoczono murami obronnymi z wieżami i basztami. Ich widok przedstawia drzeworyt zamieszczony w Kronice Świata z 1493 r. Wraz z rozwojem technik wojennych modernizowano systemy obronne miasta.

Pierwsze nowożytne fortyfikacje w Nysie powstały w 1594 r. wg. projektu Johanesa Schneidera z Lindau za sprawą ówczesnego biskupa Andreasa von Jerin. Umocnienia te już w 1643 r. zaczęto przebudowywać wg. szkoły holenderskiej i nowowłoskiej, kładąc nacisk na system obrony skrzydłowej. Do istniejących fortyfikacji dobudowano nowe, zwiększając ilość bastionów. Miasto zostało otoczone wałem, 10 bastionami, 4 rawelinami oraz fosą wodną. Po całym obwałowaniu biegła ukryta droga. Z tych obiektów do dzisiejszych czasów zachował się – wielokrotnie modernizowany – bastion Św. Jadwigi przy ul. Piastowskiej.

 

Nysa była Twierdzą uważaną za jedną z najsilniejszych i najnowocześniejszych w ówczesnej Europie. Opinię tę potwierdza fakt, że wojska napoleońskie w 1807 r. aż 114 dni oblegały Nysę nieustannie ją ostrzeliwując ciężką artylerią. O sile rażenia świadczy fakt, że w mieście ocalało tylko pięć domów.  Dopiero brak odsieczy z amunicją i żywnością zmusił Nysę do kapitulacji. Pamiątką tego oblężenia jest żeliwna kula wmurowana w Dom Wagi Miejskiej.
Zmieniające się z upływem czasu techniki wojenne oraz zastosowanie w XIX wieku dział z gwintowanymi lufami, spowodowały utratę militarnego znaczenia fortyfikacji. Od 1871 r. zaczęła się ich stopniowa likwidacja. W 1903 r. Nysa oficjalnie przestała być Twierdzą. Obiekty forteczne pełniły często rolę więzienia i obozu jenieckiego. Przetrzymywany był tu na przykład wybitny polityk rewolucji francuskiej, jeden z twórców Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, markiz de La Fayette. W 1916 r. w czasie I Wojny Światowej więziony był tu Charles de Gaulle, późniejszy prezydent Francji. Natomiast w nieistniejącym już Forcie Ziemnym na placu Paderewskiego osadzono uczestników III Powstania Śląskiego. Obecnie znajduje się tam obelisk upamiętniający te wydarzenia. Do czasów obecnych zachowało się około 60% dawnych fortyfikacji, rozlokowanych na obszarze ponad 230 hektarów.

Zapraszamy do dokładnego zapoznania się z historią Twierdzy Nysa na stronie www.twierdzanysa.com

W prawie 150-letnim okresie rozbudowy twierdzy można wyróżnić kilka etapów intensywnych prac:
1740-56  Budowa górnych i rozbudowa dolnych obwarowań
1767-91  Rozbudowa górnych obwarowań o oba boczne skrzydła
1809-1812 i 1839-1849 Drobne ulepszenia i przebudowa
1865-1888 Modernizacja obwarowań i budowa fortów na przedpolu.

Projektowanie i kierowanie rozbudową twierdzy wykonywali budowniczowie – fortyfikatorzy różnych narodowości m.in.:

  • Korneliusz von Walrawe
  • Rothengatter
  • von Wrede
  • Lefevre
  • von Castillion
  • Freud
  • von Harroy

Z punktu widzenia etapów przestrzennego rozwoju twierdzy to, oprócz stanu z 1741 roku można wyróżnić 2 etapy:
– Rozszerzenie i przebudowa obwarowań miasta na prawym brzegu i obwarowanie przedmieścia Radoszyn na lewym brzegu za pomocą fortu Prusy oraz obwałowań Kapucyńskich i Jerozolimskich.
– Umocnienie wzgórz na lewym brzegu na lewym i prawym skrzydle od fortu Prusy i obwarowanie drugiego przedmieścia Zawodzie.

Według koncepcji Fryderyka II, twierdza miała być „obozem warownym”. Idea ta wyprzedziła o kilkadziesiąt lat podobne poglądy Montelemberta i Rogniata. Koncepcja ta znalazła także zastosowanie w pozostałych twierdzach śląskich strzegących granicy wzdłuż łańcucha gór Sudeckich i ich przełęczy tj. twierdzy w Kłodzku i twierdzy w Świdnicy, a w pewnym stopniu także i typowo górskiej twierdzy w Srebrnej Górze.

W Nysie, oprócz miasta głównego, z zakładami produkcji broni, siedzibą garnizonu i miejscem gromadzenia sił wojskowych było przedmieście Radoszyn ze swymi koszarami i magazynami oraz przedmieście Zawodzie z rozległymi terenami ćwiczebnymi i obozowymi. W ostatnim etapie rozwoju objęła ona rozległy obszar, obsługiwany przez kolej przechodzącą przez wewnętrzny obszar twierdzy i  podlegający rygorom wojskowym.

Oprócz nieistniejących już znakomitych obwarowań miasta o najszerszym ich paśmie z pośród twierdz śląskich, zachowana część reprezentuje rozmaite rodzaje fortyfikacji w terenie górzystym, równinnym i zalewowym, z okresu XVIII i XIX wieku o wielkich walorach historycznych, dydaktycznych i krajobrazowych.